Human factors analyse

Op locaties waar veel ongevallen gebeuren of waar veel mensen over klagen, is vaak niet direct duidelijk wat er aan de hand is. De verkeerssituatie lijkt prima, maar in de praktijk leidt het gedrag van weggebruikers toch tot onveilige situaties. Hoe komt het dat weggebruikers zich zo gedragen, en wat kun je doen om dit gedrag te sturen?

Een human factors analyse geeft inzicht

Om te achterhalen waarom weggebruikers zich gedragen zoals ze zich gedragen en om handvatten te hebben om het gedrag te veranderen, kijken we naar Human Factors. Hierbij gebruiken we de volgende kapstok:

• Waarnemen: Is de informatie die de weggebruiker vertelt “wat de bedoeling is” waarneembaar?
• Begrijpen: Begrijpt de weggebruiker, op basis van de aangeboden informatie, wat er van hem/haar wordt verwacht?
• Kunnen: Is de weggebruiker in staat om het gewenste gedrag te vertonen?
• Willen: Wil de weggebruiker het gewenste gedrag vertonen?

Als het antwoord op al deze vragen positief is, zal de weggebruiker het beoogde gedrag vertonen. Wanneer het op één of meerdere van deze aspecten fout gaat, zal dat onherroepelijk leiden tot ongewenst en/of onveilig gedrag.

Maatregelen op maat

Een gedragsscan aan de hand van de human factors geeft een uitstekend beeld van de aspecten waarop winst te behalen is. Het kan natuurlijk voorkomen dat de gedragsanalyse aanleiding geeft voor ingrijpende maatregelen. Maar verrassend vaak kunnen simpele, kleinschalige maatregelen bijdragen aan het verbeteren van de verkeersveiligheid. Daarbij kijken we ook naar de mogelijkheden om verkeersgedrag te veranderen met simpele gedragsveranderingstechnieken, zoals nudging of prompting.

Voorbeeld: Human Factors bij fietsoversteek

Bij een fietsoversteek, waarbij fietsers voorrang hebben op het kruisende verkeer, is het de bedoeling dat automobilisten stoppen voor de fietsoversteek en aan fietsers voorrang verlenen. Om ervoor te zorgen dat weggebruikers het beoogde gedrag vertonen is het van belang dat zij, vanuit het perspectief van human factors:

• De informatie die hen dit vertelt, waarnemen;
• begrijpen wat de bedoeling is;
• het gewenste gedrag kunnen vertonen;
• het gewenste gedrag willen vertonen.

Waarnemen

De fietsoversteek en de voorrangssituatie moeten op tijd goed waarneembaar zijn. Anders worden automobilisten te laat geconfronteerd met de situatie en hebben zij geen tijd meer om te reageren. Uiteraard moeten ook de fietsers, aan wie voorrang moet worden verleend, waarneembaar zijn.

Begrijpen

De verkeerssituatie moet dusdanig duidelijk zijn dat automobilisten begrijpen wat de bedoeling is (voorrang verlenen). Daarnaast moeten ze “begrijpen” dat ze vaart moeten minderen. Als automobilisten (onbewust) de inschatting maken dat het niet nodig is om vaart te minderen voor de fietsoversteek, moeten aanvullende maatregelen worden getroffen. Daarnaast moeten fietsers begrijpen dat ze geen voorrang hebben als ze afslaan om over te steken. Immers, recht doorgaand verkeer op dezelfde weg gaat voor, ondanks de aanwezige haaientanden. Dit is vaak een belangrijk knelpunt.

Kunnen

Automobilisten moeten voldoende tijd hebben om te kunnen stoppen. En ze moeten voldoende zicht hebben op naderende fietsers om juist te kunnen handelen.

Willen

Automobilisten willen (over het algemeen) doorrijden. Uiteraard willen ze ook geen ongeval veroorzaken. Daarom willen ze wel stoppen voor een fietser, maar aan “onnodig” stoppen hebben veel mensen een hekel. Een deel van de automobilisten wil derhalve geen vaart minderen, laat staan stoppen, als er geen fietser nadert. Zeker niet als ze, al dan niet bewust, maar vaak ook onterecht, de inschatting maken dat ze de situatie ook wel goed kunnen overzien zonder vaart te minderen.